Kerkelijke klokkenluiders

Op zaterdag 29 september j.l. was een aantal leden van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) (GKV) bijeen in Bunschoten. Daar uitten zij hun zorg over ontwikkelingen in hun kerkelijke gemeenschap. Er werden toespraken gehouden en er werd een verklaring voorgelezen. Deze zal nog een definitieve vorm krijgen. Ik zal me daarom van inhoudelijk commentaar onthouden, ook gezien het feit dat ik de bijeenkomst niet heb bijgewoond. De hier gemaakte kanttekeningen zijn dan ook gebaseerd op de berichtgeving in de pers.

Op 27 september publiceerde het Nederlands Dagblad een vooruitblik op de bijeenkomst. Opvallend is het slot van het artikel. “Intussen gaat het gewone vrijgemaakte leven door. Wie denkt dat dat bol staat van zorg en verontrusting, vergist zich. Het tegendeel lijkt eerder waar: oeverloze discussies over de koers van de kerken en over omstreden synodebesluiten behoren tot het verleden. De onderwerpen waarover Douma en Wilschut zich zorgen maken, lijken een groot deel van de vrijgemaakt-gereformeerde kerkleden niet (meer) bezig te houden.” Over de omvang van de verontrusting valt geen zinnig woord te zeggen. De opkomst in Bunschoten – volgens het Nederlands Dagblad zo’n 500 – kan op geen enkele manier als maatstaf dienen. Juist doordat in de GKV de plaatselijke kerk een grote mate van autonomie heeft, onttrekt zich de omvang van de verontrusting aan de waarneming. Wie weet hoeveel bezwaarschriften en brieven op kerkenraadstafels terecht komen? En hoeveel gemeenteleden hebben inmiddels de hoop opgegeven dat daarmee iets wordt gedaan en hebben het hoofd in de schoot gelegd?

Het zou best eens waar kunnen zijn dat een groot deel van de vrijgemaakt-gereformeerde kerkleden zich niet meer bezighoudt met de zaken die in Bunschoten aan de orde kwamen. Maar dat zou nu wel eens precies een deel van de kwaal kunnen zijn waaraan de GKV lijden. Zaken die er volgens de Schrift en de gereformeerde belijdenis toe doen, worden als achterhaald of irrelevant ter zijde geschoven. Dat is reden te meer een appèl te doen op de kerken om die zaken weer de aandacht te geven die ze behoren te hebben. En zelfs al behoort slechts een kleine minderheid van de leden van de GKV tot de ‘verontrusten’, dat zegt niets over de vraag of ze gelijk dan wel ongelijk hebben. De waarheid wordt niet bij meerderheid van stemmen bepaald.

De hoofdredacteur van De Reformatie, ds. B. Luiten, verwijt de opstellers van het Appèl dat zich keert tegen het verzoek van de Stroomgemeente in Amsterdam toegelaten te worden tot het kerkverband, “onkerkelijk handelen” (Nederlands Dagblad, 24.9.12). Je wrijft toch wel even je ogen uit als je zoiets leest. Het is uiteraard uitstekend dat wordt aangedrongen op correct kerkelijk handelen. Maar dan wel graag consequent en niet alleen als het even goed uitkomt. Wie geen vreemde is in de GKV weet dat kerkelijke afspraken op plaatselijk niveau op grote schaal worden genegeerd.

Er vinden kerkelijke huwelijksbevestigingen plaats van bruidsparen waarvan één van de partners geen lid van een GKV is – in strijd met kerkelijke bepalingen. Er zijn gemeenten waar in de diensten op zondagmorgen de wet niet meer wordt voorgelezen of er een versie van eigen makelij wordt gebruikt – in strijd met wat daarover is afgesproken. In sommige gemeenten is de middagdienst afgeschaft of worden diensten gehouden die het etiket ‘kerkdienst’ niet verdienen. Dat zijn nog maar enkele voorbeelden. Ik heb niet de indruk dat kerkelijke vergaderingen zich erg inspannen hier corrigerend op te treden.

“Volgens Luiten “is buiten deze classis op dit moment niemand geroepen om over dit verzoek te oordelen””, schrijft het Nederlands Dagblad. Het gaat hier echter om een zaak waarover veel publiciteit is geweest. Het lijkt er niet op dat de classis Amsterdam-Leiden of de Stroomgemeente erg hun best hebben gedaan te voorkomen dat de kwestie in de openbaarheid kwam. Wanneer een predikant in zijn kerkblad of vanaf de kansel een opvatting ventileert die wordt geacht in strijd te zijn met de Schrift en de gereformeerde belijdenis, kan dat aan de classis worden voorgelegd. Dan moet de zaak daar ook blijven. Maar wanneer die predikant zijn visies door een publicatie in de openbaarheid brengt, heeft ieder kerklid – en dat sluit collega-predikanten in – het volste recht daarover een oordeel uit te spreken. En dan hebben we nog te maken met iets wat in principe tot tuchtmaatregelen zou kunnen leiden. Daarvan is hier geen sprake. Het gaat hier om de vraag of een gemeente als lid in volle rechten tot het kerkverband kan worden toegelaten, waar opvattingen en kerkelijke praktijken ruim baan krijgen waarvoor binnen het kerkverband tot dan toe geen plaats was. Niet alleen het publieke karakter van de zaak maar ook de reikwijdte van een eventueel positief besluit is een reden hierover ook publiek te discussiëren.

Luiten is ook van mening dat het Appèl wantrouwen heeft gezaaid. Hier haalt hij oorzaak en gevolg door elkaar. Het Appèl geeft inderdaad blijk van wantrouwen, zoals prof. J. Douma, één van de opstellers, ook heeft toegegeven. Maar dat wantrouwen is het resultaat van de kerkelijke ontwikkelingen. Van wantrouwen tegenover de betrokken classis is alle reden, gezien de afwachtende en zelfs toegeeflijke houding die ze in het recente verleden heeft ingenomen, bijvoorbeeld toen de Stroomgemeente besloot de doop als norm te laten vallen en die in feite tot specialité de la maison te reduceren. De kerk waaruit Stroom is opgezet en de classis hebben door hun opstelling zelf wantrouwen gezaaid. Ook de manier waarop met kerkelijke regels wordt omgegaan, zoals hierboven al geschetst, draagt bij tot het ontstaan van een klimaat van wantrouwen. Van een onbekrompen binding aan de belijdenis lijkt niet altijd sprake. Wie denkt dat kerkenraden altijd doen wat hun opdracht is – het onverkort uitdragen van de gereformeerde belijdenis en alles weerleggen wat die belijdenis weerspreekt – mag het zeggen.

Zolang een belangrijk deel van de kerkelijke gemeenschap rustig slaapt in de waan dat er vrede heerst en er geen gevaar dreigt hebben we klokkenluiders hard nodig.