De waarschuwing van Sanherib

De burgeroorlog in Syrië duurt nu al maanden voort en vooralsnog lijkt er geen oplossing in zicht. Het zou overdreven zijn te beweren dat dit conflict de gemoederen in Nederland hevig bezighoudt. De Nederlandse publieke opinie is nogal in zichzelf gekeerd geworden en de wereld buiten de eigen grenzen lijkt alleen binnen de horizon te komen wanneer die de eigen portemonnee raakt. Er is nog wel een andere reden voor die terughoudendheid. Mensen kiezen graag partij en dat valt hier niet mee. Wat zich precies binnen de Syrische grenzen afspeelt is nogal moeilijk te doorgronden en, zoals de geschiedenis leert, bij een gewapend conflict is de waarheid het eerste slachtoffer.

Dat in Syrië gruweldaden worden gepleegd staat vast. Maar wie precies verantwoordelijk is voor wat, dat is veel lastiger vast te stellen. Dat hier geen sprake is van wit tegenover zwart is wel duidelijk. In Nederland wordt het conflict, wanneer er al over wordt gediscussieerd, vooral gehanteerd als een factor in de binnenlandse politieke strijd. Degenen die ten strijde trekken tegen wat zij de ‘islamisering’ van het Westen noemen, zijn geneigd wandaden zoveel mogelijk op het conto van de oppositie te schrijven, die ze in het kamp van de radicale islam plaatsen. Daarmee wekken ze in elk geval de suggestie de kant van Assad te kiezen.

Voorzover ik kan vaststellen neigen de meeste christelijke media ertoe voorzichtig positie te kiezen tegen Assad. Daarmee kiezen ze niet per definitie positie voor de oppositie. Dat heeft niet alleen te maken met het optreden van de oppositionele strijdgroepen, maar ook met de opstelling van de christenen in Syrië. Die genoten relatief veel vrijheden onder Assad en zij vrezen dat ze in de hoek zitten waar straks de slagen vallen, wanneer Assad het veld zou moeten ruimen. Daarom zijn ze geneigd hem te blijven steunen.

De steun voor iemand die zich zo duidelijk misdraagt en zich schuldig maakt aan misdaden tegen de menselijkheid is moeilijk te vatten. Gedurende de 20e eeuw hebben de westerse grote mogendheden zich van tijd tot tijd verbonden met weinig frisse regimes om de dreiging van andere grote mogendheden het hoofd te bieden. Zonder de alliantie met de Sovjetunie van Josef Stalin hadden de Verenigde Staten en Groot-Brittannië het Derde Rijk niet op de knieën gekregen. In de tijd van de Koude Oorlog moest men het kleinere kwaad door de vingers zien om het grotere kwaad te kunnen beteugelen. Soms sneden ze zich daarbij in de vingers. Maar dat is een risico dat zich niet altijd laat vermijden. Een politiek van schone handen maakt de wereld meestal niet veiliger.

Maar kunnen burgers van een land die houding – de vijand van mijn vijand is mijn vriend – zomaar overnemen? Het is gemakkelijk vanuit de luie stoel in het veilige Nederland de staf te breken over de opstelling van christenen in Syrië. Je zult maar christen zijn in het door conflicten verscheurde Midden-Oosten, waar de dreiging van de radicale islam een dagelijkse realiteit is. Er zijn bovendien genoeg redenen sceptisch te zijn over de gevolgen van de ‘Arabische lente’ voor christenen, zoals ook in Egypte blijkt. Toch mag dat geen reden zijn elke kritiek dan maar achterwege te laten. Als je over een bepaald onderwerp alleen maar iets mag zeggen wanneer je er persoonlijke ervaring mee hebt, dan kunnen predikanten voortaan beter hun mond houden. In hun verkondiging komen immers voortdurend dingen naar voren, waarmee ze – mag je hopen – geen persoonlijke ervaring hebben. Het zou wel wat vreemd zijn wanneer een voorganger niet zou mogen waarschuwen tegen bijvoorbeeld verslaving, wanneer hij die niet aan den lijve heeft ervaren.

Dan dringen zich in het geval van Syrië toch wel een paar vragen op. De christenen hebben onder Assad een relatief grote mate van vrijheid genoten. Assad hield de radicale islam in toom en aangezien hij zelf tot een religieuze minderheid behoort, kon hij de steun van een andere minderheid wel gebruiken. Zijn welwillende opstelling tegenover de christelijke minderheid is door haar beloond door steun in het conflict dat Syrië nu verscheurt. Op zichzelf is er niets tegen dat christenen in zo’n situatie zich mede door tactische overwegingen laten leiden. Het lijkt er echter op dat de Syrische christenen zich hier hebben verrekend. Volgens een bericht in het Reformatorisch Dagblad van 6 augustus werden de christenen uit het stadje Quseir verdreven “omdat de christenen het regime steunen”. De kritiekloze steun aan Assad heeft hun positie onder een eventueel toekomstig regime ook niet bepaald verbeterd. Het is van buitenaf moeilijk te doorgronden welke krachten binnen de oppositie actief zijn, wat de krachtsverhoudingen zijn en wie aan de touwtjes trekken. Het is heel goed mogelijk dat de radicale islam een flinke vinger in de pap heeft. Maar wanneer de christelijke gemeenschap zich bij de oppositie had aangesloten of in elk geval afstand had genomen van Assad, zou ze haar in elk geval één reden hebben ontnomen om straks met hun vrijheden – en wellicht zelfs met henzelf – af te rekenen.

Tactische overwegingen mogen wel een rol spelen, maar kunnen nooit doorslaggevend zijn. De vraag mag wel gesteld worden of de christenen zich onder het regime van Assad niet wat al te comfortabel hebben gevoeld. Het is natuurlijk fijn wanneer je de vrijheid hebt je eigen geloof te belijden, zeker in een wereld waar dat eerder uitzondering dan regel is, maar is dat een reden de ogen te sluiten voor het onrecht dat Assad andere burgers van zijn land aandeed? Zelfs wanneer we ervan uitgaan dat de Syrische christenen slechts beperkte kennis van de praktijken van hun president hadden – ook velen in het Westen hebben zich door Assad in de luren laten leggen -, kan het hun toch nauwelijks zijn ontgaan dat zijn regime de burgers van Syrië wel erg ongelijk behandelde en dat de mensenrechten van in elk geval een deel van de burgers in ernstige mate werden geschonden. Christenen zouden toch wel de laatsten moeten zijn om dit met de mantel van de liefde te bedekken. Op deze manier wordt op z’n minst de schijn gewekt dat de eigen vrijheid belangrijker is dan de vrijheden van anderen.

Het zijn uiteindelijk ethische overwegingen die de doorslag zouden moeten geven. In dit verband is de opstelling van de Druzen, zoals het Nederlands Dagblad daarover op 2 augustus j.l. berichtte, opvallend. De meesten van hen – die op de Golan hoogvlakte wonen – steunen Assad door dik en dun. Ook hun steun is vooral ingegeven door eigenbelang en de angst het slachtoffer te worden van de wraakzucht van de oppositie, wanneer die eenmaal aan de macht zou zijn gekomen. Maar vooral onder jongeren groeit het verzet. De manier waarop het leger van Assad zich gedraagt, speelt daarbij een belangrijke rol. Je zou hopen dat ook onder christenen in Syrië het inzicht doorbreekt dat de vijand van je vijanden nog niet automatisch je vriend is.

Door zich te laten leiden door tactische overwegingen kan men zich lelijk in de vingers snijden en dat kan ernstige gevolgen hebben. Maar dat is niet het belangrijkste. Christenen zouden zich bij hun politieke stellingnames moeten afvragen welk signaal van hun positiekeuzes uitgaat. Wat zeggen die keuzes over het christelijk geloof? Gaat het om het eigenbelang van de groep of gaat het om gerechtigheid voor de hele samenleving?

Dat is niet maar een vraag voor christenen in een land als Syrië, maar evengoed voor christenen in Nederland. Er zijn christenen die menen dat Nederland het gevaar loopt ‘geïslamiseerd’ te worden en daarom gemene zaak maken met de PVV. Kan een christen het ethisch verantwoorden te stemmen op een partij die groepen in de samenleving vanwege hun geloof wil discrimineren en die er een manier van politiek bedrijven op nahoudt die haaks staat op – bijvoorbeeld – het vijfde en het negende gebod? De SGP heeft zich een tijdlang gekoesterd in de welwillende belangstelling van de VVD. De suggestie van premier Rutte dat liberalen en staatkundig-gereformeerden veel gemeenschappelijk hebben is door de SGP bepaald niet weersproken. Is het haar vertegenwoordigers ontgaan dat de VVD een materialistische partij is die vooral de godsdienst van de mammon belijdt? En hoe is de onder liberalen overheersende mentaliteit van ‘ieder voor zich’ verenigbaar met het door de bijbel geproclameerde recht van de armen?

Wanneer christenen vriendschap sluiten met de vijanden van hun vijanden compromitteren ze de christelijke religie. Bovendien snijden ze zichzelf in de vingers. Wie vandaag een vriend lijkt, kan morgen een vijand blijken te zijn. De PVV is niet alleen anti-islamitisch, ze is ook anti-christelijk. En de VVD zal de SGP in de kwestie van het passief vrouwenkiesrecht echt niet de hand boven het hoofd houden.

De Assyrische generaal Sanherib – nota bene een heiden – waarschuwde koning Hizkia van Juda ervoor steun te zoeken bij Egypte (2 Kon. 18,21), die hij vergeleek met een rietstengel, die de hand doorboort als men erop leunt. Ezechiël gebruikt hetzelfde beeld in zijn profetie tegen Egypte (Ez. 29,6-7). De waarschuwing van Sahherib is nog steeds actueel. De vijand van je vijanden is niet je vriend. Het is een rietstengel waaraan je je ernstig kunt verwonden.