Verworvenheden op de schop

In christelijke kringen – en vooral in het ‘reformatorische’ deel daarvan – zijn de alarmbellen over de plannen van het kabinet van VVD en PvdA gaan rinkelen. De vrees voor een ‘paarse’ politieke agenda, die met name door de SGP werd uitgesproken en nog niet zo lang geleden werd gehanteerd als argument om steun te verlenen aan een coalitie die ook door de PVV werd gesteund, lijkt bewaarheid te worden. Als het gaat zoals het kabinet wil, zal voor bijzondere ambtenaren van de burgerlijke stand, die geen huwelijken tussen mensen van gelijk geslacht willen sluiten, binnenkort geen ruimte meer zijn. Er zijn serieuze plannen om het verbod op godslastering te schrappen. Een aantal kleine omroepen zonder leden, waaronder ook enkele die het christelijke volksdeel bedienen, dreigen te verdwijnen, wanneer de overheid de financiering daarvan stopzet, zoals staatssecretaris Dekker aankondigde. Het onderwijs blijft niet buiten schot: donkere wolken pakken zich samen boven christelijke scholen en ouders die hun kinderen naar zulke scholen willen sturen.

In reformatorische kring – zeg maar de achterban van het Reformatorisch Dagblad – komen allerlei activiteiten van de grond, door middel waarvan men zich tegen deze dreigende aantasting van christelijke verworvenheden wil wapenen. Zoals Bart Jan Spruyt in zijn column in het Nederlands Dagblad van 9 november 2012 opmerkte lijkt de verontrusting in die kringen groter dan die in de achterban van laatstgenoemde krant. Van vergelijkbare activiteiten in die kringen is niets vernomen. Wel heeft Jan Westert, voorzitter van de gereformeerde scholenkoepel LVGS, een stuk geschreven voor de aangesloten scholen waarmee hij het gesprek over de identiteit op gang wil brengen. Weliswaar staat dit niet direct in relatie met de politieke ontwikkelingen op onderwijsgebied, maar het heeft er zijdelings wel mee te maken. Op de inhoud ga ik hier nu verder niet in; ik kom daarop wellicht op een later moment terug.

Christenen staan voor de vraag hoe ze op de plannen die gesmeed worden, moeten reageren. Het is waar, het zijn slechts plannen; het kabinet heeft geen meerderheid in de Eerste Kamer en dus staat nog bepaald niet vast dat ze ook allemaal uitgevoerd zullen worden. Voor paniekreacties is daarom geen reden. Anderzijds, we moeten ons wel realiseren dat veel van de voorgestelde maatregelen op brede steun kunnen rekenen. Ook oppositiepartijen zullen daaraan hun stem geven. Sterker nog, vooral D66 en GroenLinks zullen blij zijn dat er nu eindelijk vrij baan is voor maatregelen, die de laatste decennia door de sleutelposities van het CDA en de laatste vijf jaar ook ChristenUnie en SGP werden tegengehouden. De SGP realiseert zich dat de welwillendheid van de VVD tijdens de laatste fase van het kabinet-Rutte I slechts gebaseerd was op strategische overwegingen. Ze hoeft er niet op te rekenen dat de liberalen enkele plannen zullen torpederen om de SGP te danken voor bewezen diensten.

Ook al is de realisering van de plannen nog allerminst zeker en zal er zeker enige tijd overheen gaan voordat ze eventueel worden doorgevoerd, het kan geen kwaad zich al te gaan bezinnen op de manier waarop daarmee moet worden omgegaan. Dan is het allereerst van belang hier enige nuchterheid te betrachten. Wie sommige reacties beluistert, zou bijna de indruk kunnen krijgen dat een tijd van discriminatie of zelfs verdrukking nadert. Dat is rijkelijk overdreven. Het is goed ons te realiseren dat christenen en christelijke organisaties in Nederland al meer dan honderd jaar voorrechten genieten waarvan christenen in andere landen alleen maar kunnen dromen. Christelijk onderwijs – van basisschool tot hoger onderwijs – en dan ook nog eens door de overheid bekostigd, in hoeveel landen vind je dat? Wanneer christenen in andere landen zouden horen dat de overheid ook nog eens geld op tafel legt om ouders in de gelegenheid te stellen hun kinderen vele kilometers van huis het gewenste onderwijs te laten volgen, zouden ze hun ogen uitwrijven. Christelijke omroepen, uitzendingen van kerkdiensten van bijbelgetrouwe snit, christelijke kranten en tijdschriften – het zijn allemaal dingen die in veel landen helemaal niet vanzelfsprekend zijn. En dat zijn echt niet allemaal landen die door een andere godsdienst, zoals de islam, gedomineerd worden. Het zijn ook lang niet allemaal landen die geen of slechts een gebrekkige democratie kennen.

Dat betekent dat christenen zorgvuldig te werk moeten gaan wanneer ze zich verzetten tegen aantasting van hun verworvenheden. Ze moeten onderscheid maken tussen wat echt fundamenteel is en wat niet. Een groeiend aantal gemeenten wil niet langer de reiskosten vergoeden voor kinderen die soms ver weg het onderwijs van hun richting volgen. Dat is voor de desbetreffende ouders natuurlijk erg vervelend. In zulke situaties komt het er dan op aan dat een gemeenschap om hen heen staat. Onderwijs dat aansluit bij de christelijke opvoeding is tenslotte niet maar een zaak van de ouders alleen – dat raakt de hele kerkelijke of geloofsgemeenschap. Op die gemeenschap mogen ouders dan ook vrijmoedig een beroep doen, wanneer ze de kosten zelf niet kunnen opbrengen. De financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs is een ander verhaal. Natuurlijk, er is een tijd geweest dat daarvan geen sprake was. Christenen hebben geofferd voor hun eigen onderwijs, wat een bewijs was van hun sterke motivatie. Het is maar helemaal de vraag of christenen van nu die motivatie nog kunnen opbrengen. In zijn al genoemde column schrijft Bart Jan Spruyt: “Het gaat erom of bevindelijk-gereformeerden vanuit een innerlijk geloof weer resistent worden in een wereld waarin steeds meer oude ‘voorrechten’ wegvallen.” Dat geldt voor alle christenen die hechten aan christelijk onderwijs en christelijke organisaties. Dat zal vooral de vraag zijn wanneer de financiële gelijkstelling afhankelijk zou worden van een bepaalde vormgeving van het onderwijs. Niettemin, ook wanneer er een sterke motivatie bestaat desnoods met eigen middelen het christelijk onderwijs in stand te houden, de kosten daarvan zijn vrijwel niet uit particuliere middelen op te brengen.

De plannen met betrekking tot de omroep worden door zendgemachtigden als IKON, RKK en ZvK niet met gejuich ontvangen. Gesuggereerd wordt dat het kabinet ernaar zou streven uitingen van religie uit het openbare leven te verbannen. ‘Religie hoort achter de voordeur’, zou de motivatie zijn. Dat wordt door de staatssecretaris ontkend. Het is noodzakelijk hierover de discussie aan te gaan, maar daarbij moeten dan wel onbewezen motieven buiten spel worden gehouden; alleen dan is een zinvolle gedachtenwisseling mogelijk. Ook ten aanzien van deze zaak geldt dat hier sprake is van verworvenheden die in veel andere landen niet bestaan. Bovendien zijn er alternatieve methoden om de achterban te bereiken.

In deze kwesties – en er zijn er nog meer te noemen – moet de indruk vermeden worden dat christenen vooral hun eigen belang verdedigen. Het is de taak van met name christelijke politici de desbetreffende kwesties in een breder verband te plaatsen. Niet alleen christenen zitten in de hoek waar de slagen vallen, maar ook moslims, joden, hindoes en aanhangers van andere godsdiensten, in het geval van de omroep zelfs ook humanisten. Dat laatste is vooral interessant voor de opstelling van partijen die daarmee nauw verbonden zijn, zoals D66.

In het geding is in feite de vraag hoe pluriform de Nederlandse samenleving nog mag zijn. Dat is uiteindelijk van groter belang voor de toekomstige rol van christenen in de maatschapij dan de vraag of er nog kerkdiensten op het publieke net mogen worden uitgezonden en of christenen hun kinderen nog naar een christelijke school ver van huis kunnen sturen. Christenen moeten zich niet blindstaren op verworvenheden maar vooral de strijd aanbinden tegen de neiging de cultuur gelijk te schakelen. Er zijn christenen die zich aangetrokken voelen – of voelden – tot de PVV vanwege haar strijd tegen de islam. Maar die partij staat voor een monocultuur die niet alleen de positie van moslims bedreigt, maar ook die van joden en christenen. Hoewel andere partijen zich tegen de PVV afzetten, staan ze op dit punt niet zo ver van haar af. Dat een Tweede-Kamerlid van D66 ervoor pleit dat de overheid intolerant is voor intolerante burgers (ND, 9.11.12) is veelzeggend. Uiteraard is het seculier Nederland dat bepaalt wie tolerant en wie intolerant is. De monocultuur van de 21e eeuw zal een seculiere zijn, waarin voor afwijkende opvattingen op ethisch vlak – in de breedste zin van het woord – geen ruimte is.

Dat christelijke verworvenheden op de schop gaan is betreurenswaardig. Veel ernstiger is het wanneer de geestelijke en culturele pluriformiteit van samenleving op de schop gaat. Dan moeten echt alle alarmbellen gaan rinkelen.